Ο Πανάγιος τάφος ή Ναός της Αναστάσεως

Πρόκειται για το ιερότερο μνημείο της Χριστιανοσύνης. Ανεγέρθηκε στο χώρο όπου σύμφωνα με τη θρησκευτική παράδοση σταυρώθηκε, ενταφιάστηκε και αναστήθηκε ο Χριστός. Σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη, ο τάφος του Χριστού βρισκόταν κοντά στο σημείο σταύρωσης. Έτσι ο Ναός σχεδιάστηκε με τέτοιο τρόπο ώστε να περιλαμβάνει τις θέσεις τόσο της Σταύρωσης όσο και του τάφου. Ωστόσο η άποψη αυτή παραμένει αμφιλεγόμενη για τους μελετητές, καθώς δεν ήταν δυνατό να εξακριβωθεί κατά πόσο ήταν εφικτό για τους Χριστιανούς των τριών πρώτων αιώνων να κατορθώσουν να διαφυλάξουν παράδοση σχετικά με τον τόπο όπου διαδραματίστηκε το Πάθος του Χριστού. Γύρω στο 66 μ.Χ τα περισσότερα μέλη της χριστιανικής εκκλησίας της Ιερουσαλήμ κατέφυγαν στην Πέλλα, ενώ το 70 μ.Χ η Ιερουσαλήμ καταστράφηκε ολοσχερώς από τις Ρωμαϊκές Λεγεώνες. Οι πόλεμοι, οι καταστροφές και η γενική αναστάτωση ίσως να μην επέτρεψαν τη διατήρηση των παραδόσεων και τον προσδιορισμό της ακριβής θέσης ταφής του Χριστού. Ένα άλλο αναπάντητο ερώτημα αφορά την πορεία που ακολουθούσε το βόρειο τείχος της αρχαίας Ιερουσαλήμ. Ωστόσο οι περισσότεροι αρχαιολόγοι δέχονται σήμερα την άποψη ότι τα αρχαιολογικά κατάλοιπα στην ανατολική και νότια πλευρά του τάφου μαρτυρούν τη θέση του δεύτερου τείχους. Αν η άποψή αυτή ευσταθεί, τότε την εποχή του Χριστού, ο χώρος του ναού της Αναστάσεως βρισκόταν ακριβώς έξω από τα τείχη και επομένως ταυτίζεται με τη σημερινή. Ο Πανάγιος τάφος βρίσκεται στο κέντρο της Παλιάς Ιερουσαλήμ και αποτελεί ένα πολυσύνθετο οικοδόμημα. Ο πρώτος ναός ανεγέρθηκε επί Μ. Κωνσταντίνου και της μητέρας του Ελένης και εγκαινιάστηκε το 336 μ.Χ. Το 614 οι Πέρσες κατέλαβαν την Ιερουσαλήμ και πυρπόλησαν το ναό για να αναστηλωθεί το 626 μ.Χ επί του Πατριάρχη Ιεροσολύμων Μόδεστου. Το 936 κάηκε και πάλι εν μέρει από του Σαρακηνούς, ενώ το 969 οι μουσουλμάνοι έκαψαν τον τρούλο. Το 1009 πυρπολήθηκε και πάλι από φανατικούς μουσουλμάνους και ξαναχτίστηκε από τους αυτοκράτορες Ρωμανό Γ', Μιχαήλ Δ', Παφαλαγόνα και Κωνσταντίνου Θ' Μονομάχου. Η σημερινή του μορφή οφείλεται στους Σταυροφόρους. Το 1187 ο Σαλαντίν έδιωξε τους Σταυροφόρους και βεβήλωσε το ναό τον οποίο παρέδωσε στους χριστιανούς. Το 1229 με την ανακατάληψη των Ιεροσολύμων από τους Σταυροφόρους πέρασε στη δικαιοδοσία της Καθολικής Εκκλησίας, αλλά το 1244 πέρασε και πάλι στα χέρια των Ορθοδόξων που εξακολούθησαν να έχουν τη δικαιοδοσία του μέχρι την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Το πρώτο μισό του 19ου αιώνα δυο σεισμοί και μία πυρκαγιά προκάλεσε ζημιές στο ναό οι οποίες μετά από κοινές προσπάθειες Ορθοδόξων, Καθολικών και Αρμενίων άρχισε μια συλλογική προσπάθεια αποκατάστασης.